Πώς βιώνει ο σύγχρονος πατέρας τους πρώτους μήνες μετά τον τοκετό…και πώς «επιβιώνει»;

Η γέννηση ενός παιδιού φέρνει νέες προκλήσεις στη ζωή ενός ζευγαριού. Οι νέοι γονείς καλούνται να διαχειριστούν τις νέες συνθήκες και να φροντίσουν το νέο μέλος της οικογένειας. Στην εποχή μας, οι νέοι πατέρες ενθαρρύνονται να συμμετέχουν πιο ενεργά στην καθημερινή φροντίδα του βρέφους.

Αποδεικνύεται και ερευνητικά, ότι ο χρόνος που αφιερώνεται από τον πατέρα στην επαφή με το βρέφος είναι πολύ σημαντικός για την ανάπτυξη του παιδιού. Ενδεικτικά, μπορεί να αναφερθεί πως παιδιά των οποίων οι πατέρες είχαν περισσότερη θετική αλληλεπίδραση όταν τα ίδια ήταν βρέφη, εμφάνισαν καλύτερη γλωσσική ανάπτυξη στην ηλικία των 18 μηνών.

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, τον πρώτο καιρό μετά τη γέννηση του παιδιού, ο ρόλος που οι πατέρες αναλαμβάνουν χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: αυτόν του “βοηθού της μητέρας” και αυτόν του ενεργού συν-γονέα. Η μεγαλύτερη εμπλοκή του πατέρα στη φροντίδα του παιδιού είναι σημαντική για το πώς ο πατέρας επεξεργάζεται και δίνει νόημα στην σχέση του με το βρέφος. Όταν ο πατέρας εμπλέκεται περισσότερο στη φροντίδα του παιδιού, αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πιο στενού δεσμού με το βρέφος. Ο πατέρας δίνει μεγαλύτερη προσοχή στη διαμόρφωση του περιβάλλοντος του παιδιού  και αρχίζει να αισθάνεται τη σημασία της παρουσίας του στη ζωή του παιδιού. Έχει ενδιαφέρον ότι οι περισσότεροι νέοι πατέρες εκφράζουν την επιθυμία να έχουν διαφορετική γονική στάση σε σχέση με τους δικούς τους πατέρες, οι οποίοι παραδοσιακά χαρακτηρίζονται ως απόμακροι και αδιάφοροι.

Η φροντίδα του βρέφους το βράδυ, η προσπάθεια ανακούφισης του μωρού και η ρουτίνα του ύπνου αναλαμβάνονται συνήθως από τη μητέρα αφού οι μητέρες είναι αυτές που θεωρούνται “εκ φύσεως” ικανότερες να ηρεμήσουν το βρέφος, ή -έστω- περισσότερο προετοιμασμένες για αυτό. Η δυσκολία πολλών ανδρών να φροντίσουν και να ηρεμήσουν το βρέφος έρχεται και ενισχύει αυτή την έμφυλη διαλεκτική. Ωστόσο, οι μητέρες, συνήθως, θα αφιερώσουν αρκετό χρόνο μένοντας σπίτι, μόνες με το βρέφος που θα είναι ανήσυχο, αποκωδικοποιώντας τα διάφορα σήματά του και βρίσκοντας τρόπους να το ηρεμούν. Αντίθετα, οι πατέρες, συνήθως, δε θα επιμείνουν στο να βρουν τον τρόπο να ηρεμήσουν το παιδί όταν αυτό είναι ανήσυχο. Αν δουν πως δεν τα καταφέρνουν, πιθανότατα, θα “παραδώσουν” το βρέφος στη μητέρα, που είναι ήδη πιο εξοικειωμένη, και οι ίδιοι θα απομακρυνθούν.

Αν και οι πατέρες συμβάλουν πολλαπλώς στη ανάπτυξη του παιδιού, συχνά, οι ίδιοι δεν αισθάνονται πάντα έτοιμοι να αναλάβουν έναν πιο ενεργό ρόλο ως γονείς. Ένα σημαντικό βήμα για τον πατέρα ώστε να έρθει πιο κοντά με το παιδί, είναι το να αναπτύξει τις δεξιότητες που χρειάζονται για τη φροντίδα του βρέφους. Όταν αυτό συμβαίνει οι πατέρες δηλώνουν περισσότερη ικανοποίηση από την επαφή με το βρέφος, κάτι που με τη σειρά του οδηγεί σε μεγαλύτερη εμπλοκή από τον πατέρα στη φροντίδα του βρέφους και κατ’ επέκταση αναπτύσσεται μια πιο στενή σχέση πατέρα-βρέφους.

Θηλασμός/Τάισμα

Η υποστήριξη που λαμβάνει η θηλάζουσα μητέρα απο τον σύντροφό της αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα για την επιτυχία του μητρικού θηλασμού. Όταν το μωρό θηλάζει, ο πατέρας μπορεί να βοηθήσει στη συναισθηματική στήριξη της συντρόφου του, όπως να την ενθαρρύνει γι' αυτό που κάνει, να της δείξει οτι εκτιμά τις προσπάθειες της, να τη βοηθήσει σε πρακτικά ζητήματα την ώρα του θηλασμού, να ξεκουράσει τη μητέρα παίρνοντας αγκαλιά το μωρό μετά το θηλασμό ή απλά να κάθεται δίπλα της και να δείχνει ότι την υποστηρίζει. Όταν το μωρό δεν θηλάζει, ο πατέρας μπορεί να αναλάβει να ταΐσει το μωρό ή να ασχοληθεί με πρακτικά ζητήματα γύρω από τη σίτισή του. Οι περισσότεροι πατέρες αναφέρουν πως ανυπομονούν για τη στιγμή που θα ξεκινήσει η εισαγωγή των στέρεων τροφών στη διατροφή του βρέφους, καθώς τότε μπορούν να βιώσουν με πιο άμεσο τρόπο την οικειότητα που συνοδεύεται με το τάισμα του βρέφους.

Είναι σημαντική η ενημέρωση και η εκπαίδευση των πατέρων σχετικά με το πώς μπορούν να υποστηρίξουν και να συμμετάσχουν πιο ενεργά στο τάισμα του παιδιού. Αντί ο θηλασμός να κατηγοριοποιείται ως μια διαδικασία που αφορά αποκλειστικά τη μητέρα και το βρέφος, ο πατέρας μπορεί να βρει τρόπους να βοηθήσει τη μητέρα, είτε πρακτικά (π.χ. πηγαίνοντας το μωρό στη μητέρα για να το θηλάσει, να το αναλαμβάνει μετά τον θηλασμό, κ.α., είτε συναισθηματικά (π.χ. εμψύχωση και ενθάρρυνση της μητέρας).

Ύπνος

Κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του, το βρέφος ξυπνάει συχνά στη διάρκεια της νύχτας, κάτι που αποτελεί φυσιολογικό γεγονός. Η έλλειψη ύπνου δεν βοηθά κανέναν και η εύρεση ενός υγιούς τρόπου διαχείρισης του ύπνου του παιδιού από το ζευγάρι, είναι κάτι αναγκαίο.

Ειδικά τις πρώτες μέρες μετά τον τοκετό, όταν το μωρό κλαίει τη νύχτα, ο πατέρας μπορεί να σηκωθεί με τη σειρά του ή/και να προσπαθήσει να ξυπνήσει νωρίτερα, ώστε να αναλάβει τη φροντίδα του βρέφους (τοπικό πλύσιμο και αλλαγή πάνας), ώστε να επιτραπεί στη σύντροφο να κοιμηθεί λίγο παραπάνω. Κάτι τέτοιο καθίσταται βέβαια περισσότερο εύκολο, εφόσον ο πατέρας καταφέρει να πάρει άδεια από την εργασία του τις πρώτες μέρες μετά τον τοκετό, που είναι μία περίοδος προσαρμογής και για τους δύο γονείς.

Μπάνιο

Το μπάνιο και το τοπικό πλύσιμο του μωρού αποτελούν πολύ καλές ευκαιρίες για επικοινωνία και παιχνίδι μεταξύ πατέρα-παιδιού. Όταν ο πατέρας αναλαμβάνει το μπάνιο του παιδιού έρχεται πιο κοντά με το παιδί, ενώ ταυτόχρονα βοηθάει τη σύντροφό του. Είναι πολύτιμες αυτές οι στιγμές ειδικά για τον πατέρα, καθώς λόγω εργασίας λείπει αρκετές ώρες από το σπίτι. Τέτοιες στιγμές προκαλούν θετικά συναισθήματα και ευχαρίστηση και στις δύο πλευρές (γονέα-παιδιού) και συνήθως παραμένουν στη μνήμη μας ως ευχάριστες εμπειρίες.

Η διαδικασία του μπάνιου, το πρώτο διάστημα μετά τον τοκετό, αποτελεί μια αγχωτική διαδικασία για τους νέους πατέρες, που αναλαμβάνουν για πρώτη φορά αυτό τον ρόλο, όσο και για το νεογέννητο, που δεν έχει προσαρμοστεί ακόμη στις συνθήκες της εξωμήτριας ζωής. Με την προετοιμασία όμως που κάνουν πλέον οι περισσότεροι πατέρες, συμμετέχοντας στα μαθήματα γονεϊκότητας και την εξάσκηση των πρώτων ημερών αποκτούν την απαραίτητη εμπειρία και εξοικείωση, ώστε συνήθως αισθάνονται μεγαλύτερη ασφάλεια συγκριτικά με τις μητέρες.

Soothing

Επαφή δέρμα με δέρμα

Η επαφή με το δέρμα είναι μια πολυ-αισθητηριακή εμπειρία. Το κράτημα του μωρού στο δέρμα του πατέρα αυξάνει την ανάπτυξη βασικών νευρικών οδών, η οποία επιταχύνει την ωρίμανση του εγκεφάλου. Η άμεση σύνδεση με το δέρμα του πατέρα καταπραΰνει το μωρό τόσο πολύ, ώστε τα επίπεδα κορτιζόλης των μωρών (ορμόνη του στρες) μειώνονται μετά από την επαφή δέρμα με δέρμα. Ως αποτέλεσμα, τα μωρά που έχουν τακτική δερματική επαφή με τον πατέρα συχνά κλαίνε λιγότερο και εμφανίζονται λιγότερο ταραγμένα.

Το άγγιγμα, το μασάζ και το αγκάλιασμα ενός βρέφους, καθώς και η εκμάθηση των  νέων πατέρων  να ανταποκρίνονται κατάλληλα στο κλάμα ενός βρέφους, τους βοηθά να ερμηνεύουν σωστά τις αλλαγές στα μηνύματα και τη συμπεριφορά του βρέφους και μειώνει την  ταλαιπωρία και το άγχος, ενώ ταυτόχρονα παρέχει καλύτερη προετοιμασία για τις ευθύνες του γονικού ρόλου. Τέλος, αυξάνει την εμπιστοσύνη των βρεφών στη φροντίδα από τον πατέρα.

Αρκετές μελέτες επιβεβαιώνουν ότι η πρώιμη επαφή πατέρα-νεογνού, όχι μόνο προάγει μια στενή σχέση μεταξύ τους, αλλά επίσης επιταχύνει την ανάπτυξη του δεσμού τους και στα μετέπειτα ηλικιακά στάδια. Αυτά τα οφέλη υποδηλώνουν ότι οι πατέρες μπορούν να αναλάβουν περισσότερο ενεργό ρόλο αμέσως μετά τον τοκετό.

Ομιλία, παιχνίδι

Τα πρώτα ερεθίσματα στα οποία εκτίθεται ένα μωρό είναι το άγγιγμα, η φωνή και η θέα του προσώπου των ατόμων που το φροντίζουν.

Τα βρέφη ανταποκρίνονται στην ανθρώπινη φωνή και στην επικοινωνία με χειρονομίες με τους γύρω τους. Μέσω αυτής της αλληλεπίδρασης δομείται η επικοινωνία του βρέφους με το άτομο που το φροντίζει. Το τραγούδι, η ομιλία και η ανάγνωση ενός βιβλίου στο νεογέννητο βοηθά και ενισχύει την ανάπτυξη του εγκεφάλου και της γλώσσας. Τα μωρά θα ανταποκριθούν στη φωνή του πατέρα και, όσο δομείται αυτή η ρουτίνα τόσο μεγαλύτερη ανταπόκριση θα υπάρχει και από το βρέφος. Μελέτες έχουν δείξει ότι, η ομιλία, το τραγούδι, η  ανάγνωση  αυξάνουν την προσοχή και την εστίαση του μωρού, το οποίο ανταποκρίνεται στη συνέχεια με θετικά συναισθήματα προς τον φροντιστή του.

Μπορεί να φαίνεται προφανές, αλλά το παιχνίδι είναι μία από τις κύριες πηγές μάθησης, επικοινωνίας και άντλησης ευχαρίστησης για τα παιδιά. Το παιχνίδι με το μωρό σας  θα το βοηθήσει  να μάθει  τον κόσμο γύρω του.

Συμπεράσματα

Συνήθως, οι επαγγελματίες υγείας επικεντρώνουν την προσοχή τους στη μητέρα και στο νεογνό, αμελώντας τον πατέρα και τη φροντίδα που ο ίδιος χρειάζεται σε αυτήν την κρίσιμη περίοδο για την οικογένεια του. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να στραφεί η προσοχή στον πατέρα, ώστε να λάβει και αυτός την απαιτούμενη υποστήριξη, εφόσον η παρουσία του και η ενεργός συμμετοχή του θα ωφελήσει την οικογένεια: έμμεσα, με τη συναισθηματική και πρακτική υποστήριξη της μητέρας, αλλά και  άμεσα, με τα οφέλη που απορρέουν από την αλληλεπίδρασή του με το παιδί.

Οι νέοι πατέρες εμπλέκονται περισσότερο στην καθημερινότητα και στη φροντίδα του βρέφους από ότι παλαιότερα. Ωστόσο, όταν οι πατέρες επιστρέφουν στην εργασία τους, η μητέρα αναλαμβάνει σχεδόν πλήρως το βρέφος. Κατ’ επέκταση, έπειτα από το μικρό χρονικό διάστημα της πατρικής άδειας, η φροντίδα του βρέφους από τον πατέρα συμπυκνώνεται  στο χρόνο που μπορεί να διαθέσει μετά την εργασία του ή το Σαββατοκύριακο. Έτσι η μητέρα καθίσταται η κύρια «φροντίστρια» του βρέφους και η «ειδική» στη φροντίδα του. Ενδεχομένως, τρεις με τέσσερις εβδομάδες επιπλέον πατρικής άδειας μπορεί να ενισχύσουν τον πατέρα στο να μην αισθάνεται τον ρόλο του βοηθητικό, αλλά να αναλάβει πιο ισότιμα έναν συν-γονεϊκό ρόλο.

Η μετάβαση στην πατρότητα είναι μια περίπλοκη διαδικασία που απαιτεί προσαρμογή στον νέο ρόλο και στις νέες συνθήκες στην οικογένεια. Όταν οι πατέρες αισθάνονται πως δεν έχουν ενημερωθεί επαρκώς και δεν έχουν προετοιμαστεί για τα νέα δεδομένα, βιώνουν ανησυχία και άγχος. Εξαιτίας της πολυπλοκότητας του νέου τους ρόλου, οι πατέρες χρειάζεται να λαμβάνουν υποστήριξη, ώστε να μπορούν και αυτοί με τη σειρά τους να φανούν υποστηρικτικοί προς τη σύντροφό τους και να μπορέσουν να ανακαλύψουν το δικό τους μοναδικό τρόπο αλληλεπίδρασης με το βρέφος.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Anderson A.M. (1996) Factors influencing the father–infant relationship. Journal of Family Nursing 2, 306–324.

Barclay L. & Lupton D. (1999) The experiences of new fatherhood: a socio-cultural analysis. Journal of Advanced Nursing 29, 1013– 1020

Magill-Evans, J. & Harrison, M. (1999). Parent-child interactions and development of toddlers born preterm. Western Journal of Nursing Research, 21, pp.292-307.

Αλέξανδρος Παπατρέχας, Ψυχολόγος

Ελένη Τσολαρίδου, Μαία

Κέντρο Ημέρας για τη Φροντίδα της Ψυχικής Υγείας της Γυναίκας (περιγεννητικές ψυχικές διαταραχές)